Rozdział 00 - Wprowadzenie

Prowadząc przez ponad dwadzieścia lat zajęcia z przedmiotu reżyseria filmu dokumentalnego, zgromadziłam wiele materiałów, które były mi przydatne w dydaktyce: teksty wykładów, filmy do analizy, płyty z ćwiczeniami, fragmenty książek. Ostatnio ciągle musiałam czegoś szukać, sięgając do notatek. Pomyślałam więc, że zebranie tego wszystkiego w jednym, poręcznym skrypcie (lżejszy do noszenia) będzie dobrym rozwiązaniem dla mnie i moich studentów. Ponadto efekty, jakie dawała realizacja tego programu w postaci etiud studenckich, zauważanych w Polsce i za granicą, utwierdziły mnie w przekonaniu, że być może warto zachować tę metodę i dedykować zainteresowanym.

Co złożyło się na ten program? Przede wszystkim własne doświadczenia, szczególnie w portretowaniu człowieka, wyniesione z realizacji filmów, oraz doświadczenia dydaktyczne.

Jako studentka pierwszego roku Szkoły Filmowej wiedziałam co chcę robić i o czym chcę mówić, ale nie wiedziałam jak i z czego zbudować swoja wypowiedź – moje pierwsze filmy. Trudno było mi przyznać się do tego, że nie wiem co to jest ujęcie, co je tworzy, jak obserwować i rejestrować rzeczywistość przed kamerą, tak żeby ujęcia nie wykluczały się w montażu. Dopiero własna, niełatwa droga nauczyła mnie kina dokumentalnego, jego zasad, i możliwości.

Mój program opiera się na podstawowym zdefiniowaniu języka filmu dokumentalnego oraz poznaniu jego istoty, która według mnie tkwi w relacji człowiek a rzeczywistość oraz obserwacji, jako głównej metody dokumentalnej. Doświadczenia, sprawdzone zasady, wyniesione z tych obszarów, można przenieść w każdą, nie tylko polską rzeczywistość, w inne realia, a także stosować w różnych gatunkach dokumentalnych.

Skrypt musi zatem zawierać informacje o przedmiocie, materii i metodach kina dokumentalnego, a jednocześnie wskazówki – gdzie szukać tematów, jak patrzeć na rzeczywistość, jak postrzegać w niej człowieka. Nie proponuję tutaj szczegółowej historii kina dokumentalnego, ale wybieram filmy niektórych reżyserów według mnie istotne, a zarazem bardzo przydatne do analiz i porównań. Pozwalają one na zorientowanie się w materii kina dokumentalnego.

Skrypt ten kieruję przede wszystkim do studentów (będzie wówczas uzupełnieniem realizowanego programu), ale również do osób zainteresowanych dydaktyką. Wówczas będzie to prezentacja sprawdzonej metody, którą można wykorzystać, rozwinąć, przystosować do własnych potrzeb. Idealnie byłoby, gdyby została wykorzystana przez moich byłych studentów, którzy zostają pedagogami. Byłaby to kontynuacja w najlepszym rozumieniu tego słowa.

Prezentowane na stronie internetowej filmy są odniesieniem do wszystkich moich wskazówek oraz stosowania ćwiczeń. Można je również potraktować jako sprawdzone sposoby realizacji oraz inspirację do tworzenia własnych ćwiczeń – filmów.

Jak korzystać ze skryptu? Rozdział I i II zawierają krótki rys historyczny – podstawowe informacje dla wszystkich. Informacje o materii dokumentalnej znajdują się w rozdziale III, natomiast reżyseria i podstawowe zagadnienia towarzyszące tej pracy to rozdział IV i V. Rozdział VI obejmuje wskazówki do pracy z bohaterem (ważne informacje dla studentów). Zagadnienia związane z programem autorskim (dla dydaktyków) – założenia, przykłady ćwiczeń oraz filmy zrealizowane pod auspicjami tego programu – opisano w rozdziałach VII i VIII. Na Aneks składają się filmy, ćwiczenia i ich opis (dla wszystkich).

Na koniec chciałabym wspomnieć osoby, z którymi pracowałam i realizuję ten program od 1988 roku:

Studia dzienne: Tadeusz Pałka, Stanisław Grabowski, Wojciech Maciejewski, Małgorzata Zając; od 2007 roku Maria Zmarz-Koczanowicz.

Studia Zaoczne – realizacja telewizyjna i studia dziennikarskie: Henryk Ryszka, Janusz Tylman; od 2009 roku Józef Romasz. Asystenci: Mariusz Front, Łukasz Barczyk, Iwona Siekierzyńska, Maciej Adamek, Anna Rembowska, Lucy Allwood, Sławomir Kalwinek, Daniel Światły. Ostatniemu zawdzięczam, że powstał ten skrypt i jemu go dedykuję.

Grażyna Kędzielawska